Hər şey təhsildən, əlifba ilə bərabər başlayır

Arzu Qeybullayeva: Analoqu olmayan iqtisadi artım haqqında danışmaqdansa, analoqu olmayan rüşvət səviyyəsini və bərbad təhsil sistemini aradan qaldırmaq haqqında düşünmək lazımdır

Hörmətli dostlar. Bu gündən etibarən OLun bloqunda "5 sual - 5 cavab" rubrikası başlayacaqdır. Bu rubrikada biz, Azərbaycan gəncliyinin müxtəlif simaları ilə bərabər cəmiyyətin indiki vəziyyəti və bu vəziyyətdən çıxış yollarını müzakirə edəcəyik. Rubrikamızın birinci qonağı European Stability Initiative-in Azərbaycan üzrə təhlilçisi, bloqqer Arzu Qeybullayevadır.

- Özünüzü təqdim edin

Mən 1983-cü ildə Bakı şəhərində anadan olmuşam. Orta təhsilimi Bakı Türk Anadolu Litseyində almışam. Məktəbi bitirdikdən sonra Ankaranın Bilkənt Universitetinin Beynəlxalq Əlaqələr fakültəsində ali təhsilə yiyələnmişəm. 2005-ci ildə universiteti bitirdikdən sonra İngiltərənin London School of Economics (LSE) and Political Science Universitetindən Qlobal Siyaset üzrə magistraturada oxumuşam. 2007-ci ildən bu yana, European Stability Initiative (Avropa Sabitlik Təşəbbüsü) adında Berlin əsaslı təşkilatda işləyirəm. Vəzifəm isə Azərbaycan üzrə təhlilçi, daha doğrusu, Azərbaycanın gender siyasetinin təhlilçisi, həmçinin də ölkə siyasətinin və iqtisadiyyatının təhlili üzrə müxtəlif analizlər hazırlamaqdan ibarətdir. İşimdəm ayrı olaraq, Flying Carpets and Broken Pipelines adlı bloqumda müxtəlif mövzular haqqında yazılar yazıb, digər insanlarla fikirlərimi paylaşıram. Qorxmadan öz fikirlərimi açıq şəkildə ifadə edə bilmək mənim səciyyəvi xüsusiyyətlərimdən biridir.

- Bir vətəndaş kimi cəmiyyətə necə fayda verirsiniz?

Bir vətəndaş olaraq ölkəmin və yaşadığım icmanın yaxşılaşması və möhkəmlənməsi üçün çalışıram. Məncə bu hər bir vətəndaşın borcudur. Bunları etmək üçün də mövcud olan problemlər haqqında öz səsimi eşitdirməyə çalışıram. Bunu bloqum, ya da yazdığım məqalələr vasitəsilə edirəm.

Ümid edirəm ki, hal-hazırda üzərində çalışdığım gender bərabərliyi proyekti, eləcə də bloqun özü ölkəmə faydalı olacaqdır. Təəssüf ki, Azərbaycanda hələ əksər insan qadın-kişi bərabərliyinin nə olduğunu bilmir və qadınların cəmiyyətimizdəki rolu daha çox ev işləri, ailəyə qayğı xüsusiyyətləri ilə bəlirlənir ki, bu tamamilə səhf bir düşüncədir. Ona görə də, bu proyektimizin uzun müddətli bir dəyişiklik prosesinə dönəcəyini arzu edirəm və əhəmiyyətli olacağına inanıram.

Bundan əlavə Azərbaycanda işləməyə başladığım müddət ərzində bir neçə tərslik də olub ki, bu da öz növbəsində işimdə çətinliklər yaradıb. Ən çox da dövlət strukturlarında çalışan inslanların dürüstsüzlüyü, iş istəksizliyi və bunlara bənzər problemlerdir.

- Cəmiyyətimiz haqqında nə düşünürsünüz?

Bizim cəmiyyətimizdə bir neçe problem mövcuddur. Ən başda olanı, tənbəllik, insanların əmək sərf etmədən hər şeyi əldə etmək istəmələridir. Amma daha təhlükəli olan xüsusiyyət isə, pul yolu ilə hər şeyi həll etmək istəməkləridir. Bilmirəm, bəlkə də insanlarımızın səbrsizliyindəndir, amma, onu bilirəm ki, nə vaxt Azərbaycana gəlsəm, bizim beynəlxalq hava limanımızda insanları təyyarədən daha yerə enmədən ayağa durub, telefonla “gəlmişəm, indi çıxıram” demələri, tələm-tələsik təyyarədən çıxmaq istəkləri ilə qarşılaşmışam, ən maraqlısı da, pasport yoxlamasından keçmək üçün, sıra gözləmədən, növbədə duran digər insanların (əcnəbilər və eləcə də digər azərbaycanlı vətəndaşların) qabağını kəsərək işlərini həll etməsi məni təəcübləndirir. Görəsən hara tələsirlər?

Amma bir yandan da təəsüflənməmək lazımdır. Axı bu insanlar daha fərglisini görməyib. Amma nə yazıq ki, onların uşaqları da bu cür böyüyür və bütün bu hərəkətlər təkrar edilir. Ona görə, mənə elə gəlir ki, bunları dəyişdirmək üçün, hər şeyə sıfırdan başlamaq lazımdır ki, bu da ən çox diqqət və iş tələb edən məqama gəlib cıxardır – ölkəmizin təhsil sistemi. Hər şey təhsildən, əlifba ilə bərabər başlayır. Birinci sinfə gedən uşağın, dürüstlüyün, bərabərliyin nə olduğunu da öyrətmək lazımdır. Çünki gənc yaşda bunların nə olduğunu öyrənmək çox vacibdir. Axı uşaqlar gələcəkdir və gələcəyin də parlaq olması bu məqamlardan asılıdır.

- Müsbət dəyişikliklər istiqamətində gənclərin rolu nədən ibarət olduğunu hesab edirsiniz?

Məncə ilk növbədə aktiv olmaq lazımdır. Doğrudan da nəyisə dəyişdirmək arzusu olmalıdır. Qısacası, istək və iradə olmalıdır. Televizorun qabağında oturub, döyüş kinolarına baxmaqdansa, bir kitab oxuyub, və ya bir proyektə qoşulmaq həm gənclərimiz üçün, həm də gələcəkdə cəmiyyətimiz üçün də daha faydalı olar. İnternet klublarda oturub, saatlarla oyun oynayan bizim gənc nəsil doğrudan da nə qədər dəyərli olan vaxtlarını itirdiklərini hələlik başa düşmürlər, amma gec olmadan da özlərini dəyişdirməlidirlər.

Məsələn, Amerikada və Avropada, uşaqlar gənc yaşdan işləməyə başlayırlar. Restoranda, barda, kafedə, hansısa maqazində özlərinə bir iş tapıb, həm vaxtlarını dəyərləndirirlər, həm də ki, pul qazanırlar. Azərbaycanda isə ehtiyac olmadan, valideynlər icaze verməz ki, uşaq getsin haradasa işləsin.

Amma mənim dediklərim sadəcə iş tapıb, çalışıb, pul qazanmaq deyil. Mühüm olan, doğrudan da istəyib nəsə etməkdir. Həyətin içində ağac əkməkdən, uşaqlar evinə ziyarətlərdən, ibtidai sinif tələbələrinə yardım etmək, gənclər hərəkatlarına qoşulmaq. Bunların hamısı bir işdir.

- Yaxın 10 il ərzində dövlətimiz üçün hansı prioritetlər müəyyən edərdiniz?

2006-dan bu yana, nə vaxt Azərbaycanın iqtisadiyyatı haqqında söhbət açılsa, dünyada analoqu olmayan iqtisadi artım, analoqu olmayan siyasət, analoqu olmayan tikinti və s. deyilir. Düzdür, Azərbaycanın həqiqətən 2006-ci ildə 34.5% iqtisadi artımı olub. Amma, bunu da üstündən üç il keçməsinə baxmayaraq hər yerdə, hər dəfə təkrarlamaq, və yaxud doğrudan da hər şeyin bu qədər möhkəm və gözəl olmasını söyləmək yerinə təhsil sistemimizin nə qədər bərbad bir halda olduğundan danışsınlar. Rüşvətin üz götürdüyü, biliyin yox olma dərəcəsinə gəldiyi, tələbələrin “pul verib, diplomumu alaram” düşüncələri doğrudan da analoqsuzdur. Amma bundan söz edilmir. Kəndlərdə tikilən təzə məktəblərin isitmə avadanlıqların olmaması, tikildikdən 3-4 il sonra dağılmağa başlamasından söz edilmir.

Eyni zamanda bizim təhsil sistemimiz hələ də Sovet vaxtından qalmış əzbər üzərinə oluşan bir sistemdir. Bunların dəyişdirilməsi lazımdır. İnteraktiv təhsilə keçmək tələb olunur. Amma bunlara çatmadan da, rüşvətin aradan qaldırılması, müəllim maaşların artırılması, şəraitin yaradılması lazımdır.

Təbii ki, təhsil sisteminin inkişafı da, az öncə qeyd etdiyim, analoqu olmayan iqtisadiyyatımızla da birə-bir bağlıdır. İlk növbədə, alternativ sektorların inkişaf etdirilməsi lazımdır. Hal-hazırda Azərbaycanın 40%-ə yaxın əhalisi kənd təsərrufatı ilə məşğuldur. Amma bizdə torpağı olan insan işsiz sayılmır. Hə, nə olsun ki, onun torpağını becərməyə vəsaiti yoxdur, torpağı var ki, ona görə də işsiz deyil. Kənd əhalisi ilə söhbət edəndə isə hamısı şikayətlənir – “banklardan kredit ala bilmirik”, “dövlətdən yardım ala bilmirik”, “torpağımızı becərə bilmirik”. Ona görə də, kənd təsərrüfatı illik ancaq ortalama 10%-lik bir artım göstərir. Neft və qaz sektoru isə bunun yeddi qatını. Necə Azərbaycanın xidmət sektoru inkişaf etdirilirsə, digər sektorların da inkişaf etdirilməsi lazımdır – beləcə işsizlik probleminə baxmış olarıq. Yoxsa son dord ildə “600.000 iş yeri açmışıq” deməklə olmur nə yazıq ki, bu işlər.

Düzdür bunların hamısı siyasətdir. Azərbaycanın məncə demək olar ki, daxili siyasəti yoxdur – müxalifət gücsüz, qeyri-hökumət təşkilatları caşqın, xalq isə ancaq bu gününü düşünür. Mən istərdim ki, gələcəkdə Azərbaycan doğrudan da demokratik bir ölkə olsun, amma, bu 10 il müddətində çətin olar. Xarici siyasətə gəlincə, Azərbaycanın möhkəm mövqeyə sahib olması, möhkəm siyasətə sahib olması deməkdir. Azərbaycanda neft və qaz olduğu müddətdə, ölkənin rolu vacib olacaq, amma, neft və qaz bitənə kimi, Azərbaycanın gələcəyi əgər planlı bir şəkildə müəyyən edilməsə, o zaman bir az çətin olacaq. Özü də ki son günlərdə baş verən hadisələr- Obamanın Türkiyəyə səfəri, Türkiyənin Ermenistan ilə siyasəti, Azərbaycan prezidentinin BMT-nin Alyans Sammitinə getməməsi, Gürcüstanda etirazların olması – Azərbaycanı və ümumiyyətlə Qafqaz bölgəsini ətkilədi. Azərbaycan höküməti isə bir az özünü uşaq kimi apardı. Obama, Abdullah Gül, Ərdoğan, Hillari Klinton, hamisı bizim ölkə başçımıza zəng edib, onun Istanbula gəlməsini xahiş etdilər, amma o, gəlmədi, üstəlik Türkiyəyə qazı kəsəcəyini, Rusiya ilə təzə qaz anlaşması imzaladı. Beləcə Türkiyə ilə Azərbaycan arasında əlaqələrin zəifləməsinə səbəb oldu, eyni zamanda da Nabucco proyektinə ciddi zərər vurdu. Mənce, bu çox da düşüncəli bir xarici siyaset deyil.

Qısacası, mən Azərbaycanı gələcəkdə demokratik, insan hüquqlara ciddi yanaşılan, azad, şəffaf, möhkəm, bir ölkə olaraq görmək istəyirəm. İnsanların şikayətlənmədiyi, yalanın olmadığı, sərbəst düşüncəli insanların eşidildiyi bir ölkə olmasını istərdim. Bunu nə vaxt gormək biz (gənclərə) nəsib olacaq bilmirəm, amma, ümid edirəm ki, bunların hamısı doğrudan da olacaq.