Azərirok: Onanizm, çay və rok-n-rol

Keçən əsrin ortalarından bugünə qədər narazı və fərqli düşüncəli gənclərin öz etirazlarını ifadə etmək və cəmiyyəti düşündürməyə çalışan musiqi janrıdır. “Sex, drugs and Rock&Roll” (Seks, narkotik və rok-n-rol) – bu keçən əsrdə bütün dünyanı zəbt edən rok musiqisinin əsas sloqanı idi. Dünyada rok musiqisi beyinlərdə çevriliş edir, insanların həyat tərzinə çevrilirdi. Xippi hərəkatı, Parisdə tələbələr inqilabının ilhamlandıran, mübarizəyə çağıran, tabuları qıran Rolling Stones qrupu, “Pink Floydun” ironiyası, Con Lenon felsefesi idi. Bizdə isə... Nə isə bu haqqda şou – biznes dilində desək az sonra.

Azərirokun qısa tarixçəsi

Azərbaycanda rok rokerlərin dediyinə görə artıq 70-i illərdə bizdə rok var idi. SSRİ rok musiqisinin ensiklopediyasını yazan Artemiy Troitskiy öz kitabında Bakı roku haqqında yazmışdı ki: “Bütün SSRİ respublikalarında roka qarşı sərt təqiblər olub və demək olar ki, rokun ən az təqib olunduğu respublika Azərbaycan SSR olub”.

Demək Azərbaycan xalqı roku o vaxtlardan sevib, hansı ki həqiqiətdən çox uzaqdır. İkinci versiya bizim rokerlər roku o qədər bərbad gündə ifa edirdilər ki, hətta Sovet Hakimiyyəti və ayıq sayıq KQB - da buna rok deyə bilmirdi Hər halda, o vaxtlar bizdə “rok tipli” VİA - ların (vokal-instrumental ansambl) olmasını dana bilmərik. Nə olsun ki, onlar sadəcə qitarada nəsə dınqıldadan profanlar idilər.

Yenidənqurma dövründə yaranan etiraz dalğası bizdən də yan ötmədi. Amma “Maşına vremeni” ya da “DDT” kimi ideoloji və mövcud haqsızlığa qarşı olan mətnləri olan qruplarda yaranmadı. Bu dövrdə əfsanəvi “Yuxu” qrupu yarandı. Təəssüf olsun ki, bu qrup böyük geniş kütlə üçün yalnız “Xəzərin sahilində” mahnısı ilə tanışdır. Qrupun “Şər”, “Canlı meyit”, “İblis”, “Dünya dəyişmir” kimi altmətni olan və kütləyə yeni mesajlar verən mahnıları yalnız roksevərlərə məlumdur. “Yuxu” qrupu yarananda çoxları yeni bir rok dalğanın yaranacağına inanırdı. Amma “Yuxu” üç albom yazıb yuxuya pardon Türkiyəyə getdi. Və bu da son... “Yuxu” artıq yoxdur.

Müstəqillik dönəmində rok Azərbaycanda bir neçə illik durğunluq dövrünü yaşadı. Bu fonda 1992-ci ildə yaranan “Coldünya” qrupu 3-4 il Azərbaycan rok səhnəsində tək qaldı. 1996-cı ildə qrupun ilk albomu çıxdı. Coldünya qrupunun “Sehrbaz” mahnısı 1997-ci ildə BBC çartlarında 7-ci yeri tutmuşdu.

Bu illər ərzində bir günlük qruplar çox yarandı. Onların fəaliyyəti isə heç nə ilə yadda qalmadı. Klub konsertlərindən o tərəfə getmədi. Təbii ki, hər biri haqqında uzun uzadı yazmaq olar. Amma rok tarixçəmizə bir albom belə töhvə verməmiş qruplar haqqında yazıb yazını ağırlaşdırmaq istəməzdim. Şükür ki, iyirmi birinci əsrdə yaşayırıq və hər birimizin internetə çıxış imkanlarımız var.

Azəri rokunda ən məşhur qruplardan biri sozsuz ki, Evrovisiona getməyin bir addımlığında olan “Unformal” qrupudur. Bu qrup azərbaycanda rok haqqında məlumatı olmayan, amma televizor yeşiyi olan hər adama tanışdır. Uşaqlar “Sinq you sonq” yarışmasında, “Eurovision - 2008” seçim turunda iştirak etmişdilər. “Yuxu” və “Coldunyadan” fərqli olaraq onlar bir neçə mahnını çıxmaq şərti ilə, azərbaycan dilində oxumurdular. Üstünlük ingilis dilinə verilirdi. Qrup çox rəngarəng musiqiçilərdən ibarət idi. Basda qızın Fəridənin olması maraqlı idi. Qrupun solisti Rüstəm Məmmədov isə möcüzə idi. Onun xarizması və PR – menecer istedadı sayəsində qrup qısa zamanda çox pupulyar oldu. Ukraynalı prodüser Vitaliy Klimov (“Okean Elzı” qrupunun keçmiş qrodüsseri) ilə əməkdaşlıq və Ukraynada albom yazmaq üçün müqavilə imzalandı, qrup “Sırat körpüsü” filmi üçün sauntrek yazması qrupun ciddi hədəfləri olmasından xəbər verirdi. Və bir az inadcıllıq və zəhmətkeşlik olsa idi, onlar roku bir musiqi janr kimi azərbaycanda təsdiq edə bilərdilər. Amma yenədə azərbaycanda “hər bir işi türk kimi coşqu ilə başlayıb, ingilis kimi sona gətirə bilməmək” xəstəliyi onlarada yoluxdu. “Unformaldan” qrupun matoru Rüstəm Məmmədovun getməsi qrupu koma vəziyyətinə gətirdi, tabuta sonuncu mıxı isə qrupdan Looperin (gitaristin) getməsi vırdı. Heyif...

Gül əvəzinə kaktus ya da pubda yaşayan rok musiqi haqqında

Gürcüstanda yaşadığım dönəmdə ən çox həsəd apardığım bir şey var idisə bu da onların undegraund mədəniyyəti yarada bilməsi idi. Elə həftə yox idi ki, məni hansısa rok konsertə dəvət eləməsinlər. Məkanlarda əsil rokinrol sayağı idi. Bəzi məkanlarda stol stul əvəzinə yerlərə döşəkçələr atırdılar. Elektrik işığı söndürülmüşdü, şamlar yandırılmışdı, pulsuz punşu ofisiantla paylayırdı – daha doğrusu kiməsə verirdi o da bütün zal boyu ötürürdü, ifaçıda bizimlə bərabər gitarası ilə bardaş qurmuşdu. biz bardaş qurub slow – roka sanki meditasiya edirik kimi dinləyirdik. Həyatımda ən unudulmaz konsert məhz bu idi. Çünki musiqinin terapektiv, stressi atmaqda necə yardımçı olduğunu özüm üçün kəşf etdim.

Bakıya qayıdandan sonra yenidən bu hissi yaşamaq istəyirdim. Məlum oldu ki, artıq rokerlərin yığışdığı mədəniyyət sarayları, klublar ya sökülüb ya da ki, təmirə bağlanıb. Rok qruplar kaver-qruplar (məşhur qrupların mahnılarını oxuyan qruplar)cildində yaşayırlar. “Koldunya” qrupu pub (ing. bar) musiqisi anlayışı yarandı. 90 – cı illərin əvvəlində əcnəbi kompaniyalar Bakıya öz işçilərini dəvət edəndə pub mədəniyyəti inkişaf etməyə başladı. Meridian qrupunun solisti Orxanın sözlərinə görə, 90 cı illərin ortalarında xaricilər daha səxavətli idilər. Və rokerlər yaxşı pul qazanmağa başladılar. Publar xaricilərin hesabına fəaliyyət göstərir. Onlar çox içirlər. Pub medəniyyəti onların hesabına inkişaf edirdi. Ölkəmizə axışan əcnəbilər Bakıda bar mədəniyyəti yaratdılar və indi canlı musiqisiz bu tip barlar təsəvvür edilə bilməzdi. İndi rok musiqini ancaq və ancaq publarda dinləmək olar amma təəsüf ki, burda da qruplar öz mahnılarını deyil, məşhur qərb mahnılarına kaverlər oxuyurlar. Bu məlumatı rok sevərlərdən aldım. Yenədə hər zaman gözlərimə daha çox inandığım üçün birdə bizim insanların hər bir işə qulp qoymaq istedadını bilərəkdən cümə günü axşam hər şeyi özüm yoxlamaq qərarını verdim.
Seçdiyim Dörd pubda eyni mənzərə ilə rastlaşdım, siqaret tüstüsü ilə dolu bir kiçik zal əllərində böyük pivə bardaqları olan xaricilər dəstə ilə yığışıb həftə sonu iş həftəsinin stresini atır. Kimisi bilyard oynayır, kimisi puba qazanc dalıyca gələn dünyanın ən qədim peşə sahibələri ilə nə haqqdasa qızğın sohbət edirlər (birdəfə roker dostlarımdan biri demişdi ki, bu xanımlar ingilis dilini istənilən ingilis dili müəlliməsindən yaxşı bilirlər), bəziləri isə dərin mənalı sifət düzüb qoşub musiqiçilər ətrafında toplaşıb onlara dinləyir ya da rəqs edən xanımları izləyirlər, çox nadir hallarda özləridə rəqs edənlərə qoşulurlar. Təəsüf ki, dostlarımın dedikləri təsdiqləndi, burda rokçularımızın özləri yazdıqları musiqini ifa etmirlər, məşhur mahnıların kaverlərdir ancaq. Orxan da bunu təəsüflə elədiyini deyir. “Öz mahnılarımı ifa etmirəm. Müsbət tərəfi də var amma, sevdiyim mahnılarımı oxuyuram. Publarda olan kütlə ilə söhbət etməkdən zövq alıram. Yaradıcı insan üçün insanları onu dinləməsindən, ifa etdiyi musiqidən zövq almasından gözəl heçnə yoxdur”.

Bu publarda bəyənmədiyim bir şey isə xanımlara və xaricilərə giriş pulsuz idi. Azərbaycanlı oğlanlar isə giriş üçün 20 manat pul ödəməli idilər. Öz ölkəndə belə diskriminasiya ilə üzləşmək çox ircəng idi.
Səhnəsiz qalan rok musiqi...

Ferrum qrupunu solisti İlkinin sözlərinə görə isə, 2005 – dən sonra rok qruplar konsert verməyə yer tapmırlar. “Hal-hazırda BAKPORTda artıq konsert keçirilməsinə icazə yoxdur, Səttarxan adına mədəniyyət evi artıq bağlanıb və yaxın zamanlarda söküləcəyi gözlənilir, Şəhriyar mədəniyyət evinin isə qapıları remontdan sonra rok sevərlərin üzünə bağlanıb - İlkin”.

Hazırki rok konsertlər əsasən PUBlarda, klublarda və digər yerlərdə keçirilir. Digər yerlərə misal olaraq, Lal-karlaq cəmiyyətinin klubunu göstərmək olar, ilk dəfə rok konsertin afişasında konsertin məkanını oxuyanda bunun bir zarafat olduğunu düşündüm, ancaq təəsüflər olsun ki, bu acı bir həqiqət idi. Azərbaycan cəmiyyəti roku lal-karların arasına atıb. Hər halda lal-karların bizə roka qarşı tolerantlığı başa düşüləndir. Ya da ki rokumuzun seviyyəsi elədir ki, cəmiyyət ona qulaq asmaq və görmək istəmir.

Publardan danışıb 6 ay xidmət göstərən, ancaq həmişəlik yaddaşlarda qalan Hard Rock klubu haqqında yazmamaq günah olardı. Azərbaycan kinoteatrının yanında yerləşən klub 2007-ci ilin noyabrından 2008-ci ilin mayına qədər fəaliyyət göstərdi. Rok sevərlərin yığışdığı bu klub maliyyə problemləri ucbatından bağlanmalı oldu. Klubunu sahibi Emin Babayeva bu təşəbbüsünə görə dərin bir “çox sağol” deməmək günah olardı. Hər halda, o, gücü çatanı etdi. Meridian qrupunu solisti Orxanın fikrincə, Hard rock – pubı ona görə iflasa uğradı ki, ordakı kontinqent azərbaycanlılar idi. Onların maliyyə durumu başqa pablara gələn xaricilər kimi yaxşı olmadığı üçün onlar bütün gcə ərzində iki bardaq pivədən başqa heç nə sifariş etmirdilər. Beləliklə 6 ay ərzində demək olar ki hər həftə yerli rok qruplara istədikləri mahnıları ifa etməyə izn verən yeganə pub həmdə məhz rok pub bağlandı.

Musiqidə monopoliya

Rok musiqisi televidinyaya və radioyaya yol tapa bilmir. “Çardaq”, “Desident” verlişlərində bəzən rok qrupları görmək olur. Ancaq onları adətən roka yaxından və uzaqdan aidiyyatı olmayan mövzulara dəvət edirlər. Yadımdadır desidentin bir verlişi “keserevo” əməliyyatı ilə bağlı idi. Radiolarda isə rok qruplarımızın onlara radio rotasiya üçün təqdim etdikləri mahnıları kateqorik qəbul etmirlər. “Çünki rok dəbdə deyil. İndi hər yerdə muğamdır. Müğama yaşıl işıq yandırıblar. Başqa alternativlərə isə yol kəsilib. Bu təqribən ona oxşayır ki, Amerikada ancaq kantri janrı, Şotlandiyada valınka musiqi alətinə, rusiyada balalayka hər yerdə təlqin olunsun və başqa janrlara yaşamaq hüququ verilməsin ”.

Bugün

Rokçularımızın səhnə arxası həyatı...
Xan arağı və limon suyu, qreçka, onanizm və rokenrol... bu da bizim publarda çalışmayan rokerlərin həyat tərzi. Rok musiqi ilə pul qazanmaq mümkün deyil əgər sən kaverlər oxumursansa. Rokla məşğul olan əksəriyyətin ailələri ilə problemləri olurdu. Valideynlər övladlarını anlamır, onlara “ciddi işlə” məşğul olmaqları məsləhət görür, bəzən isə narkoman – damğası vurub evdən qovurdular. Bir vaxtlar evdəki təziqlərdən bezən rokerlərimiz indi əfsanəyə çevrilən bir əsgərliyə getmiş rəssamın çardağında yaşayırdılar. Demək olar ki, indi rok səhnəmizdə olan çox rokerlər həmin çardaqdan çıxıblar. Orda Xan arağı litrlərlə axırdı, menyuda qreçka və kolbasa olurdu adətən. Çardaqdan sperma və alkoqol iyi gəlirdi. Amma qəribədir ki, bu yerdə Azadlıq ruhu yaşayırdı. Amma Çardaq dövrü çox davam etmədi. Məişət rokerlərə qalib gəldi həm də rəssam əsgərlikdən döndü və bir illik rokenrol həyat tərzi məntiqi sonuna çatdı.
Ümumiyyətlə bizim rokerlər həyatlarının müəyyən dövründə orta statistik azərbaycanlının həyatına üsyan edirlər. Fərqli alternativ olmağa çalışırlar. Bu amma uzun çekmir. Kraliçə Məişət hər zaman bu savaşdan qalib çıxır. Rokçularımız isə bu üsyandan bezib orta statistik azərbaycanlıdan da mühavizəkar və boz, susqun birinə, ya emiqranta ya da alkaqolikə çevrilirlər.

Rokçular “Rokun – andeqraund olmasını” bu xalqın rok üçün hələ yetişmədiyini əllərində bayraq edib öz fəaliyyətsizliklərinə bəraət qazandırırlar. Rok niyə populyar deyil? Sualına hər zaman bir cavab var: televizora və radioya buraxmırlar. İctimaidə “Qaraj” verlişi və Ans – də “Desident” verlişi var idi. Və? Heç nə hər dəfə desident verlişinə baxanda mən sanırdım ki, bu verlişi desidentlik və rok anlayışnı gözdən salmaq üçün hazırlanır. Rok qrupun qonaqları bizim şou – bazarın nüməndələri idi. Unformal qrupunun ex - solisti Rüstəmin bir dəf dediyi söz heç vaxt yadımdan çıxmayacaq: “Mən yaradıcılığımla qışqırmaq istəyirdim ki, hamı oyansın. Oyandılar. Ondan sonra mən düşündüm, kaş ki heç bunu etməzdim”.

Bu da bizim rok. Bütün dövürlərdə nəyi isə çatışmayan rokumuz. Bəlkə rokun Azərbaycanda populyar olmamasında günahkar mentalitendir, yada dinləyici, televiziya, mədəniyyət nazirliyi? Bəlkə məhz musiqiçilərin özləri? Bəlkə də, bizim rok elə bizim cəmiyyəti əks etdirir. Bəlkə hər ikisinə səmimilik və sadəlik çatışmır?

Vəfa Cəfərova

Məqalənin əsli bu linkdə